Fonologie
Het Twi heeft een rijke fonologie die hieronder beknopt weer wordt gegeven door middel van een verdeling tussen het klinker- en medeklinkersysteem en de functie van de verschillende tonen. Klinkers De klinkerinventaris van het Twi ziet er als volgt uit, weergegeven met behulp van IPA-symbolen:
|
Hoe de klinkers worden uitgesproken, is afhankelijk van de hoogte van de tong en het gebruikte deel van de tong. Daarnaast is de ronding van de lippen ook relevant voor de uitspraak van de klinkers in het Twi. Een laatste relevante factor voor uitspraak is de positie van de tongwortel: deze kan teruggetrokken of meer naar voren geplaatst worden. In het Nederlandse klinkersysteem kennen wij dit onderscheid niet. De fonemen /ʊ/ en /æ/ komen in de Nederlandse taal niet voor. Maar denk hierbij aan de uitspraak van de klinker in de Engelse woorden ‘book’ en ‘cat’. Alle klinkers die helemaal voor- en achteraan worden uitgesproken, hebben een nasale tegenhanger.
Medeklinkers
Naast klinkers heeft het Twi ook nog een groot aantal verschillende medeklinkers. Zie de afbeelding hieronder voor een klank- én letteroverzicht.
Bron: https://www.en.wikipedia.org/wiki/Twi
Het is gebruikelijk om medeklinkers te beschrijven aan de hand van hun plaats en manier van articulatie. Dit wordt de primaire articulatie genoemd. Medeklinkers kunnen echter ook door middel van verschillende taalafhankelijke processen een aangepaste uitspraak krijgen; dit noemt men secundaire articulatie. In het Twi is er een drietal manieren om de uitspraak van medeklinkers aan te passen: het maken van een ronding met de lippen (aangegeven met de ‘w’ achter de medeklinker, als in ‘kw’), het verplaatsen van de tong naar het gehemelte of het maken van een ronding met de lippen terwijl de tong naar het gehemelte verplaatst wordt tijdens de uitspraak.
In het Twi zijn de plofklanken (stops) en affricaten de enige klanken die in stemloze en stemhebbende paren voorkomen. Wrijfklanken (fricatives) zijn altijd stemloos en de overige klanken zijn alle stemhebbend. Dit is een verschil met het Nederlands, dat bijvoorbeeld de stemhebbende wrijfklanken /v/ en /z/ heeft.
De meeste medeklinkers kunnen aan het begin van een woord voorkomen, maar de klanken /m/, /n/, /ŋ/, /w/ en /r/ komen alleen in een woord-finale positie voor. Daarbij komt dat /r/ en /ŋ/ ook kunnen voorkomen aan het begin van een voorvoegsel maar niet aan bijvoorbeeld het begin van de stam van een werkwoord of aan het begin van een zelfstandig naamwoord.
Tonen
Het Twi is een toontaal; de toonhoogte waarop een lettergreep wordt uitgesproken, is relevant voor de betekenis. Lettergrepen in het Twi kunnen drie vormen aannemen: bestaande uit een klinker (V), bestaande uit een medeklinker gevolgd door een klinker (CV) of bestaande uit een medeklinker (C). Er zijn geen lettergrepen die eindigen op een medeklinker (VC of CVC) en elke klinker is een lettergreep op zichzelf, ook als er meerdere klinkers op elkaar volgen. De taal maakt gebruik van twee basistonen, een hoge en een lage toon. Daarnaast zijn er ook stijgende en dalende tonen. De tonen hebben niet alleen een functie op lexicaal niveau, maar ook op grammaticaal niveau. Zie daarvoor de informatie onder het kopje ‘Syntaxis’. C staat voor medeklinker (consonant) en V staat voor klinker (vocaal).