Morfologie
De Russische grammatica maakt veel gebruik van morfologie. Dat houdt in dat een woord een vaste basisvorm heeft, die veranderd kan worden of waar een morfeem aan toegevoegd kan worden. Hetzelfde woord kan dus in verschillende vormen verschijnen afhankelijk van de functie of de context. Hieronder zal besproken worden hoe werkwoorden en naamwoorden met behulp van morfologie tot stand komen.
Naamwoorden Het creëren van een naamwoord gebeurt aan de hand van drie elementen: naamval (morfologisch geslacht), getal (syntactisch geslacht) en geslacht (referentieel geslacht). Als er een bijvoeglijk naamwoord wordt toegevoegd aan de zin, past deze zich aan het zelfstandig naamwoord dat het modificeert aan. Morfologisch geslacht heeft betrekking op zes naamvallen: nominatief, genitief, datief, accusatief, instrumenteel en prepositioneel. In het Russisch worden casussen altijd morfologisch gerealiseerd. Er is dus een stam plus een casusmarkerend morfeem dat aan de stam verbonden wordt. Bijvoorbeeld: книга: boek - nominatief casus книгу: boek - accusatief casus книгe: boek - datief casus Het syntactisch geslacht wordt uitgedrukt middels enkelvoud of meervoud. Hoewel het Nederlands voornamelijk gebruik maakt van de achtervoegsels –s en –en, heeft het Russisch vier verschillende meervoudsmarkeerders, namelijk –ы, -и, -a, –я, afhankelijk van de letter waarop het enkelvoudige woord eindigt. Er zijn ook voorzetsels die een bepaalde naamval verlangen. Tot slot drukken naamwoorden referentieel geslacht uit in de vorm van mannelijke, vrouwelijke of neutrale naamwoorden. Dit geslacht moet door middel van suffixen ook op werkwoorden en bijvoeglijke naamwoorden worden uitgedrukt. Dit gebeurt in de meeste gevallen middels vaste uitgangen: стол: tafel (m) страна: land (v) окно: raam (o) Naamwoorden worden dus gecreëerd op basis van drie verschillende aspecten die de vorm kunnen beïnvloeden: casus, getal en geslacht. Voor het Nederlands geldt dat lidwoorden een belangrijke rol spelen om de bepaaldheid van een naamwoord uit te drukken, maar het Russisch maakt geen gebruik van lidwoorden. Bepaaldheid wordt dan ook uitgedrukt middels de context en woordvolgorde. Werkwoorden Voordat de morfologische aard van werkwoorden besproken kan worden, dient er eerst een ander belangrijk kenmerk van Slavische talen geïntroduceerd te worden, namelijk aspect. Dit heeft betrekking op het veranderen van de contextuele tijd rondom een werkwoord. Aspect is een classificatie van werkwoorden waarmee uitgedrukt wordt op welke manier er naar een situatie of gebeurtenis gekeken wordt. Er wordt onderscheid gemaakt tussen imperfectief en perfectief aspect. Vrijwel elk werkwoord heeft zowel een perfectieve als imperfectieve variant en samen vormen deze een zogenaamd aspectpaar. Hieronder zullen deze beide nader toegelicht worden. Perfectieve werkwoorden weerspiegelen verandering over drie tijdsfases: de beginfase waarin een bepaalde stelling niet opgaat, een veranderende fase en een uiteindelijke fase waarin de stelling als gevolg van de verandering wel opgaat. Eenvoudig gezegd gaat het hierbij om een eenmalige handeling die succesvol voltooid is. Imperfectieve werkwoorden focussen zich op het verloop of het proces van een handeling, waarbij er niet gesproken wordt van resultaat of begin- en eindgrenzen. Het kan hierbij gaan om één handeling of herhaalde handelingen. Een andere mogelijkheid waarbij de imperfectief gebruikt wordt is bij het beschrijven van gewoontes. Aspect wordt uitgedrukt middels een aantal verschillende strategieën en dit is het punt waar de morfologie van belang is. Werkwoorden zonder voorvoegsel (ofwel: simpele werkwoorden) zijn in de regel imperfectief en werkwoorden met een voorzetsel zijn in de regel perfectief. Een aantal voorbeelden van aspectparen, waarbij respectievelijk imperfectief en perfectief wordt weergegeven: писать – написáть: schrijven Жить – Прожить: leven Работать – Поработать: werken читать - прочитать: lezen Samenhangend met Aspect is het kenmerk Tijd. De imperfectieve werkwoorden van het Russisch maken gebruik van de verleden, tegenwoordige en toekomende tijd. De manieren om dit middels morfologie uit te drukken verschillen.
Vervolgens kan de morfologie van aspect gekoppeld worden aan de morfologie van tijd. Perfectieve werkwoorden kunnen in twee tijden voorkomen, namelijk de verleden tijd en de toekomende tijd. Voor de tegenwoordige tijd wordt uitsluitend de imperfectieve vorm gebruikt. Imperfectieve werkwoorden kunnen dus in drie tijden voorkomen en onderscheiden zich van van de perfectieve werkwoorden zowel in de mogelijke tijdvormen als in de morfologische vervoegingen. In onderstaand schema wordt de morfologie van de Russische werkwoorden, die gebaseerd zijn op Tijd en Aspect, weergegeven: Onderschikking
Onderschikkingen zijn samengestelde zinnen waarbij de bijzin onderdeel is van (een deel van) de hoofdzin. De bijzin is zogenaamd 'ondergeschikt' aan de hoofdzin. In het Nederlands kan de ondergeschikte bijzin verschillende functies hebben, zoals onderwerp, lijdend voorwerp en bijwoordelijke bijzin. Hieronder wordt uitgelegd hoe in het Russisch samengestelde, ondergeschikte zinnen gemaakt worden en in hoeverre dit verschilt van het Nederlands. In het Russisch kan een onderschikkende zin op twee manieren worden gevormd: met een onderschikkend voegwoord en zonder onderschikkend voegwoord. Doordat er in het Russisch een constructie bestaat om onderschikkende zinnen te maken zonder voegwoord, zijn onderschikkingen in het Russisch minder frequent dan in het Nederlands. Een paar voorbeelden van de alternatieve constructie zonder voegwoord:
Wanneer de constructie mét het voegwoord wordt gebruikt, is de constructie hetzelfde als in het Nederlands: de zinnen worden aan elkaar geplakt met behulp van een voegwoord. Net als in het Nederlands kan de bijzin in het Russisch zowel voor als na de hoofdzin staan. In de tabel hieronder staan de onderschikkende voegwoorden die het Russisch kent, met daarnaast de Nederlandse vertaling, de functie en een voorbeeldzin. Onder de tabel staat extra uitleg over een aantal bijzondere Russische voegwoorden. Hiernaar wordt in de tabel verwezen met nummertjes (*1 - 7). Een aantal opmerkingen en verdere toelichtingen over de voegwoorden in de tabel:
Er is (nog) geen literatuur beschikbaar over de verwerving van onderschikkingen in het Russisch. Omdat de constructie van de onderschikking erg op de Nederlandse constructie lijkt, zal de verwerving ervan waarschijnlijk op een soortgelijke manier verlopen. Wel zijn een aantal problemen te verwachten bij Russisch-Nederlandse leerders: doordat het Russisch ook een constructie kent zonder voegwoord, zal deze waarschijnlijk ook in het Nederlands toegepast worden door leerders. In het Nederlands is deze constructie (bijv. "Er is een man, hebbende verloren de hoop."), hoewel wel grammaticaal, niet gangbaar. Ook zullen Russisch-Nederlandse leerders moeite hebben met de keuze van het juiste voegwoord, omdat er kleine verschillen zijn tussen de betekenissen van de Russische en Nederlandse voegwoorden. Bronnen: http://www.russianforeveryone.com/Rufe/Lessons/Course1/Grammar/GramUnit13/GramUnit13_1.htm; http://www.alphadictionary.com/rusgrammar; http://russianlearn.com/grammar |